‘Het beschermen van de rechtsstaat is zeer complex en vraagt om een stevige rol van topambtenaren’
Arjen Doosje: 'Topambtenaren hebben gemeen dat ze werken voor Nederland en dat die drijfveer vaak heel sterk is. Toch kan soms onbedoeld een grijs gebied ontstaan waarin de bedoeling van een wet het aflegt tegen de strikte regels van een wet zelf. Als overheid moeten we burgers tegen zo’n situatie beschermen en topambtenaren spelen hierin een belangrijke rol.’
‘Het is belangrijk en interessant om het daar met elkaar over te blijven hebben.’ Hij verduidelijkt: ‘Het gaat hierbij vaak om zeer complexe casuïstiek waarin vaak veel tegenstrijdige belangen spelen.’
Arjen, sinds mei 2024 directeur Wetgeving en Juridische Zaken bij EZ, KGG en LVVN, verzorgt daarover interactieve lezingen voor het directoraat-generaal Algemene Bestuursdienst.
Het valt Arjen tijdens die bijeenkomsten op dat topambtenaren veel kennis hebben over de democratische rechtsstaat. 'Maar de vraag is vaak: hoe vertaal je die grondbeginselen van de democratische rechtsstaat naar wat je doet in een vergadering, als je een mail typt of aan tafel zit bij een bewindspersoon? Daarover gaat het in de leeractiviteiten en daarbij leren topambtenaren vooral ook veel van elkaar.’ Volgens Arjen ligt de kracht van de topambtenaar in het herkennen van spanningen, het bewaken van institutionele grenzen en het voeren van het gesprek daarover. Zowel binnen beleid, als bij uitvoering en toezicht. ‘Soms zie je politieke wensen die botsen met Europese regels of rechtsbeginselen. Dan is het belangrijk dat je de juridische risico’s benoemt, uitlegt waarom die regels bestaan, en ook oog houdt voor de gevolgen van keuzes voor burgers en bedrijven.’
Hij vindt het belangrijk om dit gesprek interdepartementaal te voeren. ‘Tijdens de Week van de Rechtsstaat in september biedt het directoraat-generaal Algemene Bestuursdienst weer sessies aan dus schrijf je in. Dat is een mooi moment om kennis op te halen, maar ook om stil te staan bij het grotere geheel. Dit is echt iets waar we als overheid samen sterker in kunnen worden.’
Een laatste advies van Arjen: ‘Nodig eens je directeur Wetgeving en Juridische Zaken uit voor een reflectiegesprek. Vraag naar het waarom van regels, of naar de werking van instituties zoals de inspectie. Wees nieuwsgierig. Schrijf je in voor een lezing, training of cursus. Er is genoeg kennis en ervaring om je heen om dit tastbaar te maken. De rechtsstaat beschermen hoort wezenlijk bij het ambtelijk vakmanschap. We werken voor het algemeen belang. Dat vraagt om reflectie, openheid en de bereidheid om ook ongemakkelijke vragen te blijven stellen.’
We werken voor het algemeen belang. Dat vraagt om reflectie, openheid en de bereidheid om ook ongemakkelijke vragen te blijven stellen.
Over Arjen Doosje
Arjen Doosje is sinds mei 2024 directeur Wetgeving en Juridische Zaken bij het ministerie van Economische Zaken, het ministerie van Klimaat en Groene Groei en het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur. Hij begon zijn loopbaan meer dan 25 jaar geleden als jurist bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), waarna hij de stap maakte als wetgevingsjurist op het ministerie van (destijds) Landbouw, Natuur en Visserij. Daarna werkte hij onder meer in de uitvoering bij Rijkswaterstaat en bij de Inspectie Leefomgeving en Transport, en vervulde hij uiteenlopende functies binnen en buiten de Rijksoverheid.
Arjen: ‘Al die rollen hadden op hun eigen manier te maken met rechtsstatelijkheid. Of het nu gaat om het vak van wetgeven, de verbinding tussen toezichthouder, beleid en politiek of de beleidsinhoud van stikstof: het speelde voortdurend. Wat is je rol, wat hoort eigenlijk niet en hoe geef je ambtelijk vorm aan rechtsstatelijk zuiver handelen?’