‘In het leven van burgers komen beleidsterreinen samen'
Om met waardevolle oplossingen voor de samenleving te komen, is de verbinding tussen beleidsmakers en de praktijk essentieel. Karen van Oudenhoven, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), deelt haar visie op burgerperspectief en het betrekken van burgers bij het ontwikkelen van beleid.
Wat vinden burgers en bedrijven van het overheidsbeleid? Welke sentimenten heersen er in de maatschappij over grote, complexe opgaven zoals klimaat en migratie? En wat zijn de effecten van beleid op het dagelijks leven van mensen? Volgens Karen is het belangrijk dat beleidsmakers de verbinding met burgers zoeken om te weten hoe vraagstukken neerslaan in het leven van mensen, en hoe oplossingen zo goed mogelijk kunnen aansluiten op hun leefwereld. ‘Als we effectief beleid willen maken dat aansluit op de samenleving, dan zullen we burgers actief moeten betrekken bij beleidsontwikkeling. Sterker nog, ik gebruik altijd de metafoor dat de overheid burgers zou moeten laten aanschuiven aan de ontwerptafel van beleid. Ik zie het als een basiscompetentie van topambtenaren dat zij de verbinding met burgers kunnen leggen, met een open houding en zonder aannames.’
Alle groepen bereiken
Zonder de verbinding met burgers kan ook het SCP haar rol niet goed vervullen. Maar ook voor het planbureau is het niet altijd gemakkelijk om een representatief beeld van maatschappelijke opvattingen te krijgen, erkent Karen. ‘Als SCP steken we er veel effort in om ook groepen te bereiken die minder snel geneigd zijn om onze enquêtes in te vullen of om mee te doen aan focusgroepen, bijvoorbeeld omdat hun vertrouwen in de overheid laag is. In dat contact is het belangrijk om duidelijk te maken dat we geïnteresseerd zijn in hún verhaal, zonder bijbedoelingen.’ In haar tijd als hoogleraar bij de Rijksuniversiteit Groningen leerde Karen op dit vlak een waardevolle les. ‘We wilden een bijeenkomst organiseren over de veerkracht van vrouwen in de laagste inkomensgroepen in de stad. Maar we kwamen niet gemakkelijk in contact met de groep vrouwen die we graag wilden betrek- ken. Via een vrouwenorganisatie in de stad lukte het uiteindelijk toch om een behoorlijke groep vrouwen aan tafel te krijgen. Les één: denk niet dat het met alleen het versturen van een uitnodiging wel goedkomt. En ten tweede: breng mensen samen op een plek waar zij zich thuis voelen. Een gemeentehuis of departement is vaak niet de juiste setting voor het open gesprek dat we met burgers moeten voeren.’
Interdepartementale samenwerking
Als burgers dan eenmaal aan tafel zitten, is het zaak om het moment zo goed mogelijk te benutten. Karen ziet hier nog kansen op het gebied van interdepartementale samenwerking. ‘Inkomen, gezondheid, infrastructuur: in het leven van burgers komen problemen en dus ook beleidsterreinen samen. Pak je kans wanneer zij aanschuiven om mee te denken over beleid en nodig dan ambtenaren van meerdere departementen uit. Daar zijn burgers pas écht mee geholpen.’ Karen benadrukt dat het SCP een rol kan spelen in het incorporeren van het burgerperspectief. ‘Wij weten veel over hoe opvattingen in de samenleving zijn verdeeld en over de manier waarop beleid neerslaat op verschillende groepen. Daarnaast denken wij graag mee over wie je dan moet uitnodigen voor een representatief beeld en hoe je het uiteindelijke gesprek het beste vormgeeft.’
Diversiteit benutten
De meeste (top)ambtenaren komen best vaak in aanraking met burgers, bijvoorbeeld tijdens werkbezoeken. Karen: ‘Alleen is de insteek van die ontmoetingen vaak niet om met mensen in gesprek te gaan over hun eigen vragen en dilemma’s. Ik zie daar nog veel onbenut potentieel. Denk bijvoorbeeld aan het bezoeken van sociale initiatieven voor mensen die eenzaam zijn of psychische klachten hebben. Bevraag hen, wees nieuwsgierig naar hun visie en je zal merken dat ze met elkaar de kracht vinden om zich uit te spreken. En benut ook de diversiteit en verbindende kwaliteiten van je eigen medewerkers. Zij brengen immers ook een burgerperspectief in. Stimuleer hen ook in de werkomgeving om ervaringen te delen uit hun leefwereld en netwerk. Dat is de beste garantie om aandacht voor burgerperspectief in het DNA van elke overheidsorganisatie te krijgen.’
Dit interview is gepubliceerd in het Jaarverslag ABD 2024.